Eén van de vijf zuilen van de Islam is het vasten gedurende de maand Ramadan. In het Arabisch wordt dit al-ṣawm genoemd. Het vasten is een vorm van aanbidding die in een notendop het volgende inhoudt: het onthouden van eten, drinken en geslachtsgemeenschap, te beginnen vanaf het moment dat de dageraad aanbreekt tot aan zonsondergang. Waarom vasten moslims en wat zijn de voordelen ervan?

Het vasten is een aanbiddingsvorm die als hoger doel heeft om de mens te vervolmaken en een goed karakter bij te brengen; een schild dat de moslim beschermt tegen zonden en daarmee tegen een slechte bestemming in het Hiernamaals. Het herinnert de moslims aan God en draagt bij aan verantwoordelijkheidsbesef. Het resultaat van deze één maand durende spirituele training, is zelfbeheersing en afstand nemen van al het kwaad. God informeert in de Koran over de plicht van het vasten en vraagt tevens aandacht voor de achterliggende wijsheid ervan:

‘O jullie die geloven! Het vasten is jullie voorgeschreven, zoals het ook was voorgeschreven aan degenen vóór jullie, opdat jullie godsbewust zullen zijn.’[1]

Een lange traditie

Het vasten wordt vrijwel uitsluitend in verband gebracht met het islamitische geloof. Ergens is dat ook begrijpelijk, aangezien de Islam het vastenritueel beschouwt als een van de voornaamste aanbiddingsvormen. Het fenomeen vasten krijgt dan ook veel aandacht vanuit de samenleving en veel kranten berichten erover. Zoals we opmaken uit de Koran bestond het vasten voor de komst van de Islam al. Het vasten komt ook terug in andere religies, zij het in een andere vorm. Inmiddels krijgt het vasten ook aandacht vanuit de medische wetenschap. Denk bijvoorbeeld aan het fenomeen intermittent fasting, ofwel periodiek vasten, waarbij je het aantal eetmomenten beperkt. Vele studies wijzen uit dat vasten bevorderlijk is voor de lichamelijke gezondheid.

Zielszuivering

Het vasten tijdens de Ramadan is in het jaar 624 na Chr. opgedragen aan de moslims. Het vasten kent veel voordelen. Zo is het een middel waarmee de zonden van de vastende vergeven kunnen worden. Het is een misverstand om het vasten te omschrijven als een vorm van aanbidding waarin honger in een bepaald tijdsbestek centraal staat. Het vasten is een methode voor grondige zielszuivering, waarin men leert om zijn driften in bedwang te houden, zijn innerlijk te reinigen van verwerpelijke gewoontes en om goede gewoontes te verwerven. Zo gezien is het vasten een opvoedingsinstrument om tot een goed moreel gedrag te komen.

Solidair met anderen

Een mens die in welvaart leeft is onvoldoende in staat om de pijn die armoede teweeg brengt te doorgronden. Het is voor een gefortuneerd mens een uitdaging om die empathie op te brengen. Indien een gefortuneerd mens vast, ervaart hij persoonlijk hoe het is om arm te zijn. Op deze manier beseft hij des te meer de verschrikkingen van armoede, waardoor hij een gevoel van medeleven ontwikkelt. Als gevolg hiervan zal hij eerder geneigd zijn om de armen de helpende hand te bieden, om hun ellende te verzachten. Op deze manier draagt hij bij aan sociale rust, geluk en sociale gelijkheid. Kortom, het vasten is ook een methode om sociale rechtvaardigheid te leren.

Een leerschool

De mens beseft de waarde van gunsten pas nadat deze hem zijn ontnomen. Met het vasten wordt dit gevoel van waardenbesef versterkt. Dit besef herinnert de mens eraan zijn eigendommen veilig te stellen en menigmaal zijn Heer dankbaar te zijn. Dankbaar zijn voor gunsten is een aanleiding voor de toename ervan. Iemand die vast en zich zo onthoudt van eten en drinken gedurende een zeker tijdsbestek, leert na verloopt van tijd geduld op te brengen bij wereldse moeilijkheden. Hij leert bijvoorbeeld om pijn en angst te overwinnen.

Verbeteren van gedrag

Het vasten omvat niet alleen onthouding van eten, drinken en geslachtsgemeenschap; het bestaat ook uit het vermijden van schadelijk gedrag. Zo behoort men de tong te beschermen tegen leugens, de handen en de ogen tegen het verbodene, de oren tegen leugens en roddels en de voeten tegen wegen die leiden naar slechte bestemmingen. Daarmee heeft men ook oog voor zaken rondom het vasten die ogenschijnlijk irrelevant lijken. Dat is de opgave van iemand die vast. Als een moslim die vast aanschuift aan een gedekte tafel wacht hij geduldig met eten tot de tijd van het vastenmaal aanbreekt. Deze overgave is het ultieme tafereel tegenover het gebod van God. Door de eetlust te bedwingen schoolt men zich en komt men vrij uit de gevangenis van wellustige verlangens.

Even uit je comfortzone

Het vasten is een aanbiddingsvorm die vervuld wordt met geduld en veel opofferingen. In ruil daarvoor ontvangt degene die vast veel zegeningen. Wanneer we kijken naar de regels van het vasten, zien we dat het voor iemand die vast niet toegestaan is te eten van iets wat zelfs rein en geoorloofd (ḥalāl) is. Met dat in het achterhoofd dient iemand die vast extra attent te zijn op zaken die verboden (ḥarām) zijn, zoals stimulerende en bedwelmende middelen. Immers, het vasten leert ons om overdag zaken te laten liggen die normaliter geoorloofd (ḥalāl) zijn.

Net als met andere vormen van aanbidding volbrengt een gelovige zijn vastenplicht uitsluitend omwille van God, puur om alleen Hem te behagen. Met andere woorden, men vast niet voor aards gewin. Alleen wanneer er sprake is van zuivere intenties kan het vasten aanvaard worden.

Alles bij elkaar genomen zien we dat het vasten verbinding teweegbrengt in de samenleving. Verschillende deugden (zoals mededogen, liefde en respect) vullen elkaar erdoor aan.

Waarom de Ramadan ieder jaar verschuift

De maand Ramadan telt soms 29, soms 30 dagen. De Islam gaat uit van het maanjaar dat doorgaans 354 dagen telt. Een maanjaar is korter dan het zonnejaar, dat uit 365 of 366 dagen bestaat. Om die reden wordt de Ramadan ieder jaar zo’n tien dagen “vervroegd”. Door deze cyclus valt de Ramadan samen met alle jaargetijden. Een rekensommetje leert ons dat je na 36,5 Ramadan’s ieder jaargetijde hebt mogen vasten… zowel tijdens de zomer, als tijdens de wintermaanden terwijl het buiten sneeuwt. Ook dat maakt het vasten erg gevarieerd.

Ahmed Bulut
Lid Levensbeschouwelijk Platform Leiden
ISN Mimar Sinan Moskee Leiden

[1] De Koran, Al-Baqara, 2: 183.